M?i ngày, Vi?t Nam x? kho?ng 2.500 t?n rác th?i nh?a, trong ?ó có túi nylon. Theo s? li?u c?a Hi?p h?i Nh?a Vi?t Nam, ???c trang Siamactu.fr trích d?n, vào n?m 1990, m?i ng??i Vi?t tiêu th? kho?ng 3,8 kg nh?a ; 25 n?m sau, con s? này ?ã t?ng lên h?n g?p 10 l?n, kho?ng 41 kg. M?i m?t phút có ??n 1.000 túi nylon ???c s? d?ng và ch? có 27% trong s? này ???c x? lý và tái ch?. Rác th?i nh?a, ??c bi?t là túi nylon, m?t ??n ít nh?t h?n 100 n?m ?? t? phân th?y. Do không ???c tái x? lý ho?c b? v?t b?a bãi, t?i nhi?u vùng bi?n, ng??i dân b?t l?c nhìn túi nylon dính ??y trên nh?ng cành cây, m?m ?á ; rác th?i nh?a trôi l?nh b?nh ? nhi?u bãi bi?n ho?c b? chìm d??i n??c. T?i m?t s? vùng bi?n Vi?t Nam, trong m?i m? l??i kéo lên, c? 3 ph?n cá thì có m?t ph?n rác th?i nh?a. Nguyên nhân d?n ??n tình tr?ng rác th?i nh?a tràn lan ? Vi?t Nam là do vi?c qu?n lý và x? lý rác th?i còn r?t l?ng l?o, ch? y?u là ph??ng pháp chôn l?p. Các nhà ch?c trách ch?a kiên quy?t ?? ra nh?ng chính sách h?n ch?, th?m chí là c?m s? d?ng túi nylon. Ng??i dân v?n « vô t? » s? d?ng túi nylon dùng m?t l?n m?i khi ?i ch? vì « ti?n l?i ». RFI ti?ng Vi?t ??t câu h?i v?i ch? ?? Vân Nguy?t, giám ??c T? ch?c S?ng và H?c t?p vì Môi tr??ng và C?ng ??ng (Live & Learn for Environment and Community), ? Hà N?i, v? thói quen c?a ng??i tiêu dùng Vi?t Nam và m?t s? sáng ki?n gi?m rác th?i nh?a hi?n ???c c?ng ??ng ch?p nh?n. RFI : Hi?n Vi?t Nam s? d?ng ch? y?u ba công ngh? x? lý rác th?i ?ô th?. Tuy nhiên, do không phân lo?i rác ??u ngu?n, nên các lo?i nh?a khi chôn xu?ng thì ph?i m?t hàng tr?m n?m v?i có th? phân h?y ???c ho?c ??t rác trong ?ó có c? nh?a và nylon thì s? s?n sinh ra hai lo?i khí ??c h?i (furan và dioxin). T?i sao Vi?t Nam không khuy?n khích, áp d?ng, b?t bu?c phân lo?i rác th?i nh? nhi?u n??c trên th? gi?i ?ang làm ? ?? Vân Nguy?t : Th?c ra khi tôi ra tr??ng vào kho?ng nh?ng n?m 2000, Hà N?i ?ã có nh?ng ch??ng trình phân lo?i rác th?i t?i ngu?n do các t? ch?c qu?c t? h? tr? và áp d?ng cho m?t s? khu v?c ? Hà N?i. Vào b?y gi? có r?t nhi?u ý ki?n trái chi?u. Ví d? ng??i dân nói r?ng khi h? phân lo?i rác, h? l?i nhìn th?y t?t c? các lo?i rác c?a h? ??u ???c ?? vào chung m?t thùng nên h? không có ??ng l?c ?? phân lo?i n?a. Phía công nhân thu gom thì nói r?ng r?t khó kh?n trong vi?c thuy?t ph?c ng??i dân phân lo?i rác cho ?úng. Nh?ng ch??ng trình nh? v?y, trong quá trình áp d?ng, g?p r?t nhi?u v?n ?? khó kh?n và không t?o ra ???c ni?m tin, không t?o ra ???c m?t h? th?ng gom. Chúng tôi ???c bi?t r?ng hi?n nay nh?ng công ty thu gom rác c?ng là m?t d?ng công ty ??c quy?n. Chính vì không có s? c?nh tranh thì th? nh?t, s? làm cho các công ty nh?n l??ng rác th?i ngày càng nhi?u lên, th? hai là nh?ng ngu?n thu, ngu?n chi không rõ ràng, không minh b?ch và ng??i ra không t?o ra ???c nhi?u l?i nhu?n, l?i ích t? rác. V? câu chuy?n c?a rác, luôn có m?t câu nói c?a n??c Nh?t ???c ??a vào Vi?t Nam t? khá lâu, cho r?ng « Rác là tài nguyên ». T? rác có th? phân ra r?t nhi?u lo?i rác khác ?? có th? làm phân bón h?u c? ch?ng h?n, n?u ch?t l??ng t?t thì có th? bán ???c. Nh?ng n?u nh? phân h?u c? ?ó v?n có t?p ch?t, thì cho nông dân, ng??i ta c?ng không nh?n. Vì th? rác không t?o nên nh?ng ngu?n thu, giá tr? khác nhau. Vì v?a không có s? c?nh tranh, v?a không t?o nên giá tr?, nên h? th?ng c?a các công ty thu gom và x? lý c? trì tr? ? ch? ?ó. M?t ví d? khác, g?n ?ây, ? thành ph? H? Chí Minh, m?i ng??i thu gom v? h?p s?a, trong ?ó các tr??ng h?c vào cu?c r?t m?nh m?, b?i vì h? nhìn th?y nh?ng v? h?p s?a sau ?ó ???c tái ch?, ???c t?o thành nh?ng s?n ph?m r?t hay nên có r?t nhi?u ng??i tham gia. Câu chuy?n ? ?ây là ng??i dân c?n ???c nhìn th?y, c?ng nh? là cùng tham gia trong vi?c phân lo?i và nhìn th?y ???c các s?n ph?m phân lo?i là có ích. RFI : Khi ?i ch? hay siêu th?, ng??i ta th?y tình tr?ng túi ni lông ???c s? d?ng ? kh?p n?i. Nhi?u ng??i tiêu dùng, c?ng vì ti?n, ch? dùng túi m?t l?n r?i v?t s?t rác. Ph?i gi?i thích hi?n tr?ng này nh? th? nào ? Và nên làm gì ?? gi?m b?t l??ng túi ni lông tràn lan ? Tôi l?y m?t ví d?, l?n ??u tiên khi sang Hà Lan h?c, khi ra siêu th?, n?u nh? thói quen ? Vi?t Nam, l?y m?t túi nylon, thì l?p t?c b? tính chi phí. Túi nylon ? Vi?t Nam quá nhi?u và quá r?. Khi có nhi?u và r?, không ch? riêng ? Vi?t Nam mà ? Thái Lan hay ?ài Loan, r?t nhi?u s?n ph?m nh?a ?ã ???c s? d?ng và d?n d?n thay th? nh?ng chi?c c?c, chi?c bát, r?i ?? b?c khác nhau. Nh?a hi?n ch?a b? tính chi phí x? lý. Có r?t nhi?u hàng hóa ? nh?ng n??c ?ang phát tri?n, nh? Vi?t Nam, không b? tính chi phí x? lý, thu gom, chúng ta m?i ch? tính chi phí s?n xu?t ra m?t túi nylon, cho nên giá r?t r?. Và khi giá r? thì s? tràn lan, ti?n l?i, ??ng gì c?ng g?n, có v? s?ch h?n, có th? ??ng th?t, cá, tôm… r?i t?t c? l?i ???c b?c thêm m?t túi nylon. Ngay c? trong siêu th?, có r?t nhi?u ?? b?c khác nhau. Và khi d? dàng s? d?ng quá, tràn lan quá thì cu?i cùng m?i ng??i quen s? d?ng. Th?m chí, khi ?i mua, ng??i bán hàng còn cho thêm túi ?? ??ng cho ch?c ho?c cho có v? sang h?n. Bên c?nh ?ó, ??i s?ng xã h?i phát tri?n lên thì làm t?ng thêm nh?ng lo?i m?t hàng ti?n ích và các d?ch v? gi?i trí khác nhau. Tôi l?y ví d? quán trà s?a hay quán cà phê, khi ??n r?t nhi?u quán, l?p t?c ng??i ta ph?i choáng luôn vì r?t nhi?u c?c, ??a, thìa b?ng ?? nh?a thay th? cho ?? s?, th?y tinh. Cu?i ngày, ng??i ch? ?óng quán thì ch? vi?c qu?ng t?t c? nh?ng ?? nh?a ?ó ra ngoài ???ng : không t?n n??c, nhân công làm vi?c d? h?n, ti?n l?i h?n. Th? là, các h? th?ng nhà hàng càng ngày càng ? l?i vào ?? nh?a. RFI : Theo th?ng kê n?m 2018, Vi?t Nam là m?t trong b?n n??c x? rác th?i nh?a ra bi?n nhi?u nh?t th? gi?i. V?y ch?t th?i nh?a, túi nylon, tác ??ng nh? th? nào ??i v?i môi tr??ng, h? sinh thái bi?n ? Tôi ngh? ?ây là vi?c nhìn th?y ???c r?t d? khi nghe nh?ng câu chuy?n g?n ?ây là ng? dân khi ?i ?ánh b?t thì trong l??i c?a h? toàn là ?? nh?a, ho?c là câu chuy?n v? nh?ng con cá, sinh v?t bi?n b? ch?t khi m? ra trong b?ng chúng có r?t nhi?u ?? nh?a khác nhau. Nh?a, khi phân h?y, không bi?n m?t hoàn toàn mà tr? thành nh?ng h?t vi nh?a và nh?ng h?t vi nh?a ?ó l?ng trong n??c bi?n, n?m trong chu?i th?c ?n c?a ??ng th?c v?t và cu?i cùng nó tr? l?i c? th? con ng??i. Vì th?, vi?c chi?m m?t ch? s?ng, ?nh h??ng ngu?n th?c ?n và gây ra nh?ng t?n th??ng cho các loài sinh v?t bi?n, c?ng nh? là làm thay ??i nh?ng chu?i m?t c?a h? sinh thái…, t?t c? nh?ng v?n ?? ?ó, chúng ta s? nhìn th?y và càng ngày chúng ta càng c?m th?y nó r?t kinh kh?ng. Nh?ng bãi bi?n ho?c là nh?ng ??o b?ng rác nh?a ch?ng h?n, hi?n t??ng này càng ngày càng xu?t hi?n nhi?u. Trong nh?ng n?m g?n ?ây, chúng ta th?y ngay m?t nguy c?, g?i là « ô nhi?m tr?ng » là nh? v?y. Tôi c?ng mu?n quay l?i con s? v?a ??a ra. Con s? ?ó d?a trên nh?ng kh?o sát v? m?t mô hình và ?ó c?ng là m?t ngu?n tham kh?o thôi. T?i nh?ng n??c nh? Vi?t Nam và b?t k? qu?c gia nào, c?n ph?i có nh?ng kh?o sát r?t c? th? và k? l??ng v? vi?c chôn l?p, b?i vì rác có th? ???c chôn l?p, ??t và kho?ng 30% nh?a trên th? gi?i, ch? không ch? ? Vi?t Nam, là khi không có ch? nào n?a thì v?t ra sông, ra bi?n. Th? nên, ph?i th?c s? tính xem l??ng rác ?ó, ?ang b? qu?n lý không t?t ? Vi?t Nam, ? ?n ??, Pakistan, Trung Qu?c và Thái Lan, thì m?i qu?c gia có nh?ng cách nào ?? có th? không ??y rác ra bi?n và có cách x? lý rác, c?ng nh? là, ?? rác nh?a có th? ???c tái ch? và tr? l?i vòng ??i nh? th? nào n?a. RFI : Xin ch? cho bi?t t? ch?c S?ng và H?c t?p vì Môi tr??ng và C?ng ??ng ho?t ??ng t? khi nào ? Và theo kinh nghi?m trong quá trình ho?t ??ng c?a t? ch?c, nên làm th? nào ?? có th? h?n ch? rác th?i và qu?n lý vi?c x? lý rác th?i ? Chúng tôi xây d?ng t? ch?c c?a mình vào n?m 2009. Ngay t? nh?ng ngày ??u tiên, m?t trong nh?ng ?i?u chúng tôi ??a ra, b?t k? chúng tôi nói v? thiên tai, bi?n ??i khí h?u, ô nhi?m không khí, thì m?t trong nh?ng hành ??ng c? th? và ??n gi?n nh?t mà m?i ng??i có th? làm, ?ó là h?n ch? rác th?i, tiêu dùng b?n v?ng. M?t trong nh?ng ?i?u mà tôi quan sát ???c ? Vi?t Nam, ?ó là tránh sa ?à vào nh?ng công vi?c tuyên truy?n mà th?c s?, mình ph?i tin và th?c hành ?i?u ?ó. Trong c?ng ??ng nh?ng ng??i làm công vi?c này, b?n thân chúng tôi th?c hành và cùng nhau chia s? nh?ng kinh nghi?m th?c hành. Khi làm ???c r?i, mình s? chia s? giá tr? ?ó, thì s? có s?c truy?n t?i, c?m h?ng ?? ???c th?c hi?n nhi?u h?n. Trong nh?ng n?m ??u tiên, lúc ?ó khi nói v? không s? d?ng ?ng hút nh?a, không s? d?ng túi nylon, ho?c là may nh?ng t?m b?t, b?ng rôn thành túi ??ng ??, h?i ?ó chuy?n này nghe r?t là nh?, có v? r?t xa v?i. Sau 10 n?m, có r?t nhi?u b?n, các nhóm sinh ho?t v?i chúng tôi t? nh?ng n?m ??u tiên, ?ã tr? thành nh?ng doanh nghi?p và nh?ng ng??i truy?n c?m h?ng cho nh?ng vi?c nh? tìm ra ?ng hút c? t? nhiên, quay l?i làm nh?ng s?n ph?m xà phòng t? nhiên, c? v? m?i ng??i ho?c chia s? nh?ng cách tiêu dùng ?? có th? gi?m thi?u rác th?i nh?a m?t cách t?t nh?t. Trong xã h?i, có nhi?u lúc h? ngh? r?ng nh?ng vi?c ?ó r?t bu?n c??i, nh?ng hi?n nay ?i các quán cà phê mà t? ch?i dùng ?ng hút ho?c r?t nhi?u các quán cà phê thay th? các s?n ph?m nh?a ch?ng h?n, ?ã xu?t hi?n nhi?u h?n và tr? thành m?t l?i s?ng ??i v?i ng??i tr? hi?n nay. Tôi v?n ngh? r?ng Vi?t Nam ?ang ? tr?ng thái không t?i t? quá và t?t nhiên là c?ng không t?t quá. ?i?u quan tr?ng là chúng ta tin vào ?i?u mình th?c hi?n và c? ?i theo quá trình thì chúng ta s? t?o ra ???c nhi?u s? thay ??i. RFI ti?ng Vi?t xin c?m ?n ch? ?? Vân Nguy?t, giám ??c T? ch?c S?ng và H?c t?p vì Môi tr??ng và C?ng ??ng, ? Hà N?i.
Comentarios